Publicaties
Iedere dag W&T in de klas
De toolkit is feitelijk een mindmap met veel directe en praktische informatie, inclusief de bijbehorende links naar relevante internetpagina’s. Daarnaast biedt de toolkit ondersteunende informatie voor het ontwikkelen van een goed w&t-programma, maar ook veel uitgewerkte lesvoorbeelden en handreikingen.
Ouders ogen geven
Herkennen ouders al de unieke talenten van hun jonge kinderen, zoals nieuwsgierigheid, verwondering, onderzoeken en redeneren? En weten ze ook hoe ze hun kind nog verder kunnen stimuleren? Wetenschap, natuur en techniek lenen zich er uitstekend voor om ouders te betrekken bij het leren op school en hen uit te nodigen ook thuis aan de slag te gaan. Scholen kunnen met de map ‘Ouders ogen geven’ een serie ouderbijeenkomsten (voor groep 1 en 2) organiseren, die aansluiten bij de wetenschap- en technieklessen op school. In de map zitten onder andere materialen voor drie ouderbijeenkomsten, deels gebaseerd op TalentenKracht, een lessenserie rond het boek ‘Owie en het geheime ding’ en ‘Ouderhulpkaarten’ om ouders mee naar huis te geven. De map is, in het kader van Bètapunt Noord, ontwikkeld door Cedin en de Rijksuniversiteit Groningen. met subsidie van het Platform Bèta Techniek. De map is te bestellen bij Cedin t.a.v. Mieke Vos. De kosten van de map zijn € 55,-
Kleine wetenschappers
In het activiteitenboek ‘Kleine Wetenschappers’ staan activiteiten en bijbehorende handelingssuggesties om het redeneertalent van jonge kinderen te observeren en te stimuleren. Jonge kinderen praten meestal nog niet goed genoeg om te vragen hoe het zit en de uitleg goed te begrijpen. Daarom proberen ze veel uit, zo onderzoeken ze hun omgeving. Door simpelweg te doen leren de kinderen wat er gebeurt. Leren door ervaren dus. Dit lesprogramma biedt handreikingen om de redeneer talenten van jonge kinderen tot hun recht te laten komen en te stimuleren.
Hallo wereld! Wij gaan de lucht in
Deze lessenserie prikkelt de creativiteit en nieuwsgierigheid van kinderen naar lucht. Wat is lucht eigenlijk? Wat gebeurt er allemaal in de lucht? Wat is het verschil tussen vliegen en zweven? En wat heeft de lucht daarmee te maken? De kinderen experimenteren met zweefvliegtuigjes en onderzoeken welke onderdelen van invloed zijn op de afstand die het vliegtuig aflegt. Speelt de lucht daar ook nog een rol in? De lessenserie is ontwikkeld door OBD Noordwest i.s.m. iPabo en het Expertisecentrum Wetenschap & Techniek.
Spiegels
“Spiegels” laat zien dat natuur & techniek heel leuk is en dat je het ook goed kunt doen met jonge kinderen. Kinderen zijn sowieso al bezig de wereld om hen heen te ontdekken. In deze lessen wordt een omgeving gecreëerd die hen daarin stimuleert. De bedoeling is dan ook de kinderen zo veel mogelijk zelf te laten uitzoeken hoe het zit en niet te veel uit te leggen. Er zijn ook geen leerdoelen die gehaald moeten worden. Iedereen kan op zijn of haar eigen niveau meedoen. Dat neemt niet weg dat de lessen natuurlijk wel zo gemaakt zijn dat de kinderen hopelijk iets opsteken over spiegels.
Groei en ontwikkeling
Drijven en zinken
Veel kinderen spelen wel eens met water. Met bootjes, ze zwemmen zelf in het water en ze bouwen dammetjes. Uit ervaring weten ze dat sommige dingen blijven drijven en andere dingen niet, die zinken. Hoe komt dat nou? Hoe kan het dat een knikker zinkt en een schip met zware containers blijft drijven? Dat gaan de leerlingen de komende lessen onderzoeken. En als ze weten hoe dat komt, dan gaan ze daarna bedenken hoe je een bootje kunt bouwen dat zo veel mogelijk knikkers kan vervoeren zonder dat het zinkt. De lessenserie bestaat achtereenvolgens uit een onderzoeks- en een ontwerpgedeelte.
Muziekbeleving
Muziek is in het dagelijks leven overal om ons heen terug te vinden, in verschillende vormen. Het is een wezenlijk onderdeel van het dagelijks leven geworden voor mensen. Daarbij heeft muziek ook als eigenschap dat het gevoelens en emoties kan oproepen. Van jongs af aan zijn kinderen namelijk al bezig met het ontwikkelen van een eigen muzieksmaak en voorkeur. Deze boeiende lessenserie, ontwikkeld door het wetenschapsknooppunt Amsterdam, bestaat uit een ontdek- en onderzoeksgedeelte. Wetenschappers zijn actief betrokken bij de ontwikkeling van de lessenserie. Dit levert spannende lessen op waarin kinderen zelf aan de slag gaan met ontwerpend en onderzoekend leren. Op die manier ontdekken ze wat wel en niet werkt. Leermomenten die ze zelf creëren!
Het Pepernoten warenonderzoek
In de Sinterklaasperiode leeft het thema enorm op school en onder de kinderen. Om het onderzoekend leren heel dicht bij de beleving van de kinderen te houden werkt het goed om aan de slag te gaan met een onderwerp dat kinderen erg interessant vinden. Het lesprogramma ‘Pepernoten warenonderzoek’ voor groep 5 &6 is hier ideaal voor. Het lesprogramma is ontwikkeld door studenten van de HvA en beschrijft hoe u de leerlingen een heus pepernoten onderzoek kunt laten uitvoeren.
Ik beweeg
Hoe zit het eigenlijk met vulkanen?
In deze lessenserie staat het onderwerp vulkanen centraal. Een vulkaan is een verschijnsel waar de meeste leerlingen in groep 6/7 wel eens van hebben gehoord. Zij denken allemaal te weten wat een vulkaan is, maar of deze gedachtes altijd juist zijn valt te betwisten. Deze onderzoekende en ontwerpende lessen over vulkanen, worden gebaseerd op wat de leerlingen willen en moeten weten. De lessenserie is ontwikkeld door studenten van de universitaire pabo Amsterdam.
Hoe oud is dat?
In het dagelijks leven worden kinderen (maar ook volwassenen) continu geconfronteerd met tijd. Hoe laat is het? Hoe oud ben jij? Hoe oud is dat? Maar wat is dat nu eigenlijk, oud? Omdat tijd zo’n belangrijke rol speelt in het haastige leven van nu, is het belangrijk dat kinderen zich hierin kunnen vinden. In deze lessenserie komen de kinderen erachter wat het begrip ‘oud’ precies betekent. In de laatste twee lessen wordt de link naar archeologie gelegd. Deze lessenserie is ontwikkeld door studenten van de universitaire pabo Amsterdam.
Lessencyclus Planeten van ons Zonnestelsel
Leerlingen experimenteren er op los in deze lessenserie over de planeten van ons zonnestelsel en leren hoe spectaculair en aantrekkelijk wetenschap kan zijn. De vele prezipresentaties en Youtubefilmpjes maken deze lessenserie extra aantrekkelijk. Een bijzonder onderdeel is het bijhouden door de leerlingen van een verwonderboekje. De lessenserie is samengesteld door Elmer Roze in het kader van een samenwerkingsproject van Scholenvereniging Samen Tussen Amstel en IJ (STAIJ), Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam lectoraat Wetenschap en Techniekonderwijs en het Ruimtevoor Talent Programma.
Lessencyclus Elektriciteit
Eigen lichaam en inspanning
Veel kinderen in groep 5/6 zijn lid van een sportvereniging. Ze voetballen, hockeyen, korfballen of doen aan een andere sport. Om te kunnen sporten moeten ze fit zijn. Sporten vraagt veel van hun lichaam: ze moeten meestal langdurig bewegen en verschillende bewegingen maken. Het is heel normaal dat er tijdens het sporten van alles in hun lichaam gebeurt. Maar wat gebeurt er eigenlijk? is dat bij iedereen hetzelfde? In deze lessen gaan de leerlingen onderzoeken wat er in hun lichaam verandert als ze veel bewegen zoals tijdens sport. Dat doen ze aan hun eigen lichaam. Ze gaan onderzoeken of dat bij iedereen hetzelfde is of dat er verschillen zijn tussen groepen mensen. En ze gaan nadenken waardoor die veranderingen ontstaan en waarvoor ze nodig zijn. Hun ideeën, vragen en resultaten leggen de leerlingen vast in hun persoonlijke logboek.
Weer en weerinstrumenten
Weer is er altijd en het verandert voortdurend. Voor kinderen in groep 5/6 bepaalt het weer bijvoorbeeld of ze buiten kunnen spelen en welke kleren ze aan moeten trekken. Het is van invloed op de plaatsen en manieren waarop ze vakantie vieren, het bestaan van hun huis, etc. In deze lessen oriënteren de leerlingen zich op het weer dat bestaat uit het samenspel van warmte, lucht en water. Vervolgens ontwerpen en maken ze zelf instrumenten om neerslag, windrichting en –snelheid en eventueel temperatuur te meten in een klassikaal weerstation. Na het maken en testen van een aantal eigen weerinstrumenten, kan het meten in het weerstation starten.
Kan iedereen een topsporter worden?
Er bestaan een aantal misconcepten rondom topsport. Bijvoorbeeld dat niet iedereen een topsporter kan worden, dat buitenspelen ook een sport is en dat dikke mensen geen spieren hebben. Het hoofddoel van de lessenserie is dat deze misconcepten van de leerlingen verdwijnen. Gedurende de lessenserie wordt het begrip topsport uitgebreid besproken en zal dit voor de leerlingen steeds duidelijker worden. De lessenserie doet de leerlingen beseffen dat iedereen een topsporter kan worden, ongeacht zijn of haar postuur. De lessenserie is ontwikkeld door studenten van de universitaire pabo Amsterdam.
Experimenteren in de rekenles
Dit boekje slaat een brug tussen het vak wetenschap & techniek en het vak rekenen-wiskunde. Het laat zien dat er heel wat onderwijsactiviteiten zijn om deze vakken te combineren. De leerlingen zelf ervaren de lessen waarschijnlijk niet eens als rekenlessen. De lessen gaan over onderwerpen als licht, spiegels en tandwielen, over het groeien van planten, over zomer en winter. Het zijn lessen waarin kinderen zelf op onderzoek gaan! Bij het boekje hoort ook een website met meer onderwijsactiviteiten. Auteurs: Frans van Galen & Vincent Jonker (Freudenthal Instituut/ Onderwijsadvies & Training, Universiteit Utrecht)
Iedereen muzikaal
Wanneer ben je precies muzikaal en is iedereen muzikaal? Deze vragen staan centraal tijdens de lessen. Het uiteindelijke doel van de lessenserie is, samen met de leerlingen, een onderzoekslab maken waarin ze hun zelfbedachte onderzoeksvraag over muzikaliteit gaan beantwoorden. Tijdens deze lessen gaan de leerlingen zich een beeld vormen over wat muzikaliteit inhoud en welke criteria er zijn voor muzikaliteit. Ze zullen ervaren hoe het is om een echte onderzoeker te zijn en wat daar allemaal bijkomt kijken. Denk aan onderzoeksvraag formuleren, het volgen van een stappenplan, het leren van de begrippen anonimiteit en betrouwbaarheid. Ook komen er muziekbegrippen aanbod. De leerlingen leren over de begrippen toonhoogte, melodie, ritme en muziekgenre. Deze lessenserie is ontwikkeld door het wetenschapsknooppunt Amsterdam.
Eten en drinken in de Romeinse tijd
Archeologie
Deze lessenserie ‘Begravingsrituelen door tijden en culturen heen.’ is ontwikkeld door het wetenschapsknooppunt Amsterdam. Begraven is een gegeven van alle tijden en elke cultuur kent haar eigen rituelen die met een dergelijk afscheid gepaard gaan. De ontwikkelde lessenserie is gebaseerd op het principe van het onderzoekend en ontwerpend leren. Bij deze vorm van onderwijs gaat het erom dat leerlingen hun eigen onderzoeksvaardigheden inzetten bij het oplossen van vraagstukken en op die manier deze vaardigheden verder ontwikkelen. Leerlingen doen zelf onderzoek om kennis te verkrijgen en ze zoeken zelf naar oplossingen voor probleemstellingen. Op die manier wordt ervaring opgedaan met betrekking tot het doen van onderzoek en leren leerlingen conclusies te trekken.
Hoe stel je een onderzoeksvraag op?
Auteur:Winnie Meijer/ Stichting C3, Marieke Peeters/ Wetenschapsknooppunt Radbout Universiteit. Artikel is een bewerking van het derde deel van de boekenreeks ‘Wetenschappelijke doorbraken de klas in!’ (Peeters, Meijer, Verhoeff, 2014)
Onderzoekend leren is in opkomst en biedt kansen om de onderzoekende houding van leerlingen te stimuleren. Toch blijft het voor leerkrachten lastig om het onderzoeksproces van leerlingen goed te begeleiden. Dit artikel geeft suggesties en voorbeelden van hulpmiddelen die je als leerkracht kunt inzetten wanneer leerlingen onderzoeksvragen gaan opstellen bij onderzoekend leren.
Aan de slag met onderzoekbare vragen
Auteur:Winnie Meijer/ Stichting C3, Marieke Peeters/ Wetenschapsknooppunt Radbout Universiteit, Judith Peeters en Eveline Schaeffer/ Kadinsky College Nijmegen
Hoe kun je leerlingen helpen bij het opstellen van een goede onderzoeksvraag? Door samen met hen de criteria op te stellen. Dat is wat docenten succesvol deden in de derde les van project Erfelijkheid en DNA in de tweede klas havo/vwo van Kandinsky College. In de les stelden de leerlingen de criteria op, oefenden ermee en gebruikte de criteria als richtlijn om hun eigen onderzoeksvragen op te stellen.
Onderzoekend denken en leren in de klas
Auteur:Samenstelling & redactie: Anneleen Post, Centrum Brein & Leren
Deze brochure van het Expertisecentrum Wetenschap & Techniek en haar partners laat u kennismaken met vindplaatsscholen in de regio Noord-Holland/Flevoland. De schoolportretten in deze brochure laten zien hoe de leerlingen van deze scholen worden geprikkeld en uitgedaagd en hoe de onderzoekende houding van leerlingen én leerkrachten wordt bevorderd. De vindplaatsprojecten in deze brochure maken onderdeel uit het van nationale programma TalentenKracht.
Juffen en meesters op onderzoek
Auteur:Anneleen Post
Leerzaam!’ ‘Interessant!’ Enthousiaste leerlingen? Nee, dit zijn reacties van leraren die binnen het Vindplaatsenproject een eigen onderzoek uitvoerden. Ondersteund door het Centrum Brein & Leren van de Vrije Universiteit Amsterdam en enkele educatieve partners kregen leraren van vier basisscholen in de regio Noord-Holland/Flevoland de ruimte om onderzoek op school te doen. De gedachte hierachter was dat een leraar die zelf ervaart hoe leuk het kan zijn om onderzoek te doen, beter en makkelijker een onderzoekende houding bij kinderen kan stimuleren. Leraren gingen daarbij aan de slag op basis van vragen die binnen de klas of de school leefden.
Onderzoek en onderwijs: een vruchtbare combinatie
Auteur:Eindredactie: Annette van Assem (Stichting Flore), Erna van Hest (VU), Afke Kostelijk (VU), Eva Janssen (VU)
Het prachtige boekje ‘Onderzoek en onderwijs: een vruchtbare combinatie’ bevat de resultaten van de eerste fase van het project ‘Samen onderzoek doen in het primair onderwijs’. De eerste van drie fases in een meerjarige onderzoekssamenwerking tussen Stichting Flore en Centrum Brein & Leren van de Vrije Universiteit Amsterdam (VU). In deze eerste fase maakten leerkrachten kennis met de verschillende stappen in het doen van onderzoek. Deze uitgave geeft een kijkje in het proces, de resultaten en natuurlijk de ervaringen van de leerkracht-onderzoekers zelf.
‘Nemo-professor’ wil meer interesse bèta-wetenschappen
Auteur:Josephine Krikke
In een interview met bijzonder hoogleraar Maartje Raaijmakers geeft Raaijmakers aan hoe belangrijk het is dat leerlingen leren een verbinding te leggen tussen de theorie en de praktijk. Hoe kunnen leerlingen van allerlei natuur- en techniekverschijnselen die ze in het dagelijks leven tegenkomen, ook echte kennis op doen? Zij pleit er voor dat leerlingen zelf op onderzoek uit gaan en geeft tips aan leerkrachten hoe dit vorm te geven.
Talenten komen bovendrijven…als je ze de kans geeft
Auteur:Ed van den Berg/ Hogeschool van Amsterdam en Vrije Universiteit en Ans Repko/ PCB de Wegwijzer, Schagen
Juf Ans vraagt aan de leerlingen van groep 1 & 2 wat er gebeurt als ze een knikker op het water legt. Marjan: “Dan valt ie, dan verdrinkt ie.” Dit artikel beschrijft een ijzersterke les over drijven en zinken. De 4 en 5 jarigen gaan in een les van 50 minuten (!) aan de slag met termen als drijven en zinken, het maken van bootjes, rekenen en werken met staafdiagrammen.
Het Bottenbeest
Auteur:Anke van der Veen/ 8e Montessorischool Zeeburg en Peter Dekkers/ Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Het Bottenbeest is een leuke, laagdrempelige les die leerlingen de mogelijkheid geeft om te ontdekken, redeneren, te vergelijken. Dit artikel beschrijft hoe tien excellente leerlingen van de 8ste Montessori met het Bottenbeest aan de slag gaan en hoe deze leerlingen vervolgens hun kennis en ervaring delen met hun klasgenoten. Ze hielden wel wat botten over, maar dat konden ze weer verklaren, het was immers een vleeseter en dan houd je nu eenmaal botjes over…
Kijk, het beweegt
Auteur:Mirjam Stefels
In hoeverre past het thema W&T in het montessori-onderwijs? Om hier achter te komen is vanuit de theorie een werkdocument opgesteld, dat vervolgens is voorgelegd aan een aantal leraren uit het montessori-onderwijs. In dit artikel geeft de auteur aan vanuit welk kader er gesproken en gedacht wordt.